Jandarma Genel Komutanlığı'nın Dersim Harekât Planı raporunda
verilen rakamlar, 1937-1938'deki operasyonun adeta 'savaş' niteliğine
büründüğünü gösteriyor. Rapora göre 10 bine yakın askerin katıldığı harekatta
1,5 milyon kurşun harcanmış
DAĞ TAŞ KURŞUN DERSİM: 3. BÖLÜM
Orhan TURAN - Dersim Harekâtı için hazırlanan askeri güçlerle ilgili bilgiler, Dâhiliye Vekâleti Jandarma Umum Kumandanlığı III. Şube I. Kısım 55058 Sayılı Dersim raporlarında detaylı olarak veriliyor. Harekât planlarında, operasyonda kullanılan silah ve asker sayısına ilişkin dökümler bulunuyor. Verilen rakamlar küçük bir operasyon değil, adeta savaş hazırlığı izlenimini uyandırıyor. Buna göre Dersim harekâtında 310 subay, 8 bin 313 muharip asker, 1422 hayvan, 16 at arabası, 63 kamyon, 14 zırhlı keşif aracı, 6 bin 75 piyade tüfeği, 411 hafif makineli tüfek, 74 ağır makineli tüfek, 176 tabanca, 28 dağ topu, 1 milyon 501 bin 120 piyade mermisi ve 1684 de topçu mermisi kullanılmış.
Dersim'e,
Pah Köprüsü'nün 'isyancı' aşiretler tarafından yakılıp 33 askerin öldürülmesi
olayı sonrasında '3 harekât', '1 temizleme' operasyonu düzenlendi. İlki İsmet
İnönü Başbakanlığında, Abdullah Alpdoğan komutasında, ikincisi 2 Ocak - 7
Ağustos 1938 Celal Bayar Başbakanlığında yapıldı. 10 - 17 Ağustos 1938
tarihinde 'Üçüncü Tunceli Harekâtı' düzenlendi. Katliamın doruğu sayılabilecek
son 'Temizlik Harekâtı' 3 harekât sonrasında gerçekleştirildi. 6 Eylül'de
başlayan temizleme operasyonları 17 gün boyunca devam etti; mağaralara, evlere
yönelik operasyonlar, gaz kullanımları bu son aşamada gerçekleşti.
'ANLAŞMA'
YOLUYLA ASILDILAR
Yapılan ilk
harekât başarılı olmayınca, askerler bölgeye girememişti. Harekâtın hedefindeki
isim Seyit Rıza 13 Eylül 1937'de anlaşmaya çağrılarak tutuklanabildi. 10-12
Eyül 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza barış görüşmesi için Erzincan Vilayet
konağına geldi ve o arada tutuklandı. 15 - 18 Kasım 1937 tarihleri arasında
Seyit Rıza ile birlikte asılanlar şunlardı: Seyit Rıza'nın oğlu 16 yaşında
Resik Hüseyin, Kureyşan-Seyhan aşiret reisi Seyit Hüseyin, Yusfanlı Kamer
Ağa'nın oğlu Fındık Ağa, Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa'nın oğlu Hasan Ağa,
Kureyşanlardan Ülkiye'nin oğlu Hasan, Mirza Ali'nin oğlu Ali Ağa... Liderlerin
asılmasıyla ikinci, üçüncü harekat ve temizleme harekatının önü açılmış oldu.
Sabiha'dan Dersim hatırası
1937 yazında
General Abdullah Alpdoğan'ın 3 kolorduyla Dersim'e yaptığı kara harekâtının
başarısız olması sonrası bölgeye havadan da harekât düzenlendi. Dersim'de arazi
koşullarının çetin olduğunu ve havadan müdahalenin uygun olacağını raporlayan
Alpdoğan, harekat için gerekli 'onayı' alınca çok tanıdık bir isme bu
sorumluluk verildi. Atatürk'ün manevi kızı Sabiha Gökçen 3 uçak filosu ile
saldırı gerçekleştirecekti. Harekât öncesi 30 kiloluk bombasıyla 'hatıra
fotoğrafı' çektiren Gökçen 'isyancıların' saklandıkları en büyük yer olan Laş
mevkiini yerle bir etti.
Her detay şifrelenmiş
Dersim
Harekâtı için hazırlanan son 'gizli' harekât planının şifreleri 73 yıl sonra
çözüldü. Harekâttan günler önce Trabzon'daki Rum köşkünde Atatürk tarafından
hazırlanan planda, hangi birliklerin harekâta katıldığı, birliklerin
konuşlandırılacakları noktalar ve saldırı yönleri bilgisi yer alıyor. Dersim
Harekât Planı, İstanbul'dan 'mutat bir ziyaret' görüntüsü altında Trabzon'a
geçen Atatürk tarafından 10, 11, 12, 13 Haziran 1937'de hazırlandı. Şifrelerden
oluşan planda bölük, birlik, yedek birliklerin nerede durması gerektiği ve
harekât bölgesi şifreli olarak yer aldı.
SUBAYLAR
HARFİYEN UYGULADI
Harekat
sırasında ordunun konumunu gösteren Dersim haritasında 'M.A', 'SÜA', '62A',
'9.5', 2.5', 'Y' gibi rakam ve harfler yer alıyor. Kutu, çizik, ve elips şeklinde
çizilen işaretlerin de yer aldığı haritadaki şifreler, harekat subaylarının
bilgisi dâhilinde harfiyen uygulanıyor. Plan sadece askerin durum bilgisini
içermekle kalmıyor. Trabzon Atatürk Köşkü Müzesi envanterine 1944 kayıt tarihli
Harekat Planı'na göre birliklerin yetersiz kalması ya da yaşanacak bir terslik
halinde, harekat bölgesinden daha uzakta konuşlandırılacak 'ileri' ve 'geri'
birliklerin konumu da net şekilde görülebiliyor.
ŞİFRELİ
PLANIN ÇÖZÜMLERİ
Trabzon'da
10 - 13 Haziran 1937'de tarihinde hazırlanan harekât planında yer alan şifreli
planların çözümleri oldukça çarpıcı bilgiler içeriyor. Köşkün 2. Katında bizzat
Atatürk'ün el yazısıyla hazırlanan Dersim haritasında 'M.A' ibaresi 'Muhafız
Alayı'nı, Çizilmiş kesik kesik dikey çizgilerse tahrip edilecek 'Harekât
Bölgesi'ni gösteriyor. 'SÜA' ibaresi 'Süvari Alayı'nı ifade ederken, 'SÜA' ve
'2.5' ifadesinin altındaki yatay kısa çizgiler de 'Tehlike Hattı'nı gösteriyor.
Kare şeklindeki siyaha boyanmış işaretlerse, bölgeye konuşlandırılmış birlikleri
simgeliyor. Harita üzerinde yer alan '62A' ifadesi '62. Tabur'u' '2.5' ifadesi
'2. Tabur 5. Bölüğü', '9.5' ifadesi ise '9. Tabur 5. Bölüğü simgeliyor.
Gazla, süngüle, yak uçurumdan at
Tunceli'de
yaşayan Kıbrıs gazisi Mehmet Çiçek (59) Seyit Rıza ile birlikte yargılanan 11
kişi arasında yer alan ancak yaşlı olduğu için 30 yıl hapse mahkûm edilen
aşiret liderlerinden Haydaran Aşireti lideri Kamer Ağa'nın torunu... 1942'ye
kadar isyan hareketini sürdüren Cebrail Ağa'nın da oğlu olan Mehmet Çiçek,
Dersim'deki olayın 'isyan' olmadığını söylüyor. Seyit Rıza ile birlikte
yargılanan dedesinin Bergama hapishanesinde 1967'de öldüğünü belirten Çiçek,
harekat sırasında köylerde yaşayan herkesin tarandığını, makineli tüfekler ve
süngülerle masum insanların öldürüldüğünü dile getirdi. Çiçek, “Babam sadece bu
öfkeyle 1942'ye kadar, 7 yıl dağda kalmaya devam etti” dedi.
ABLAMIN
SIRTINDA SÜNGÜ İZLERİ VARDI
Mehmet
Çiçek, Dersim'de asıl katliamın topla tüfekle yapılmadığını vurguladı. “Asıl
temizlik, 3 harekât sonrasında girişilen, süngüleme, yakma, gazla imha etme,
uçurumdan atma olaylarıyla yaşandı” diyen Çiçek, süngülerden kurtulan
akrabalarının yaşadıklarını yıllar sonra öğrenebildiklerini belirterek şunları
söyledi: "Ablam ve halam, bu süngülemelerden ölülerin altında kaldığı için
tesadüfen kurtulmuş. 4 yıl önce vefat eden ablamın sırtında o süngü izleri hâlâ
dururdu."
Trabzon özellikle seçilmiş
Dersim
Harekât Planı'nın orijinali halen Trabzon'da bulunan ve 'Atatürk Köşkü Müzesi'
olarak hizmet veren köşkte sergileniyor. 1944 envanter kayıtlı olan Harekat
Planı'nın bulunduğu Trabzon'daki Atatürk Köşkü, mübadele sonrasında Rum
Cabayanidis ailesinden alınıp hazineye geçirildikten sonra Atatürk'e hediye
edilmiş. Dersim harekâtı öncesi özellikle bu köşkün seçilmesinde ise, Trabzon'un
Dersim'e yakınlığı etkili olmuş.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Küfür ve hakaret içeren mesajlar silinecektir.