Adolf Hitler Haydarpaşa’nın inşaatında çalışmış

Orhan Turan - II. Abdülhamit’in İstanbul Bağdat demiryolunun başlangıcı olarak 1906’de başlattığı Alman projesi Haydarpaşa Limanı inşaatında, Alman işçilerle birlikte henüz 17 yaşındaki Adolf Hitler de çalışmış

İstanbul’un önemli parçası Haydarpaşa Garı…1906’de yapımına başlanan Gar, son olarak 28 Kasım 2010’da çatısında çıkan büyük yangınla gündeme geldi. Tarihi binayla ortaya çıkan en çarpıcı bilgi ise  bu Alman projesinde Adolf Hitlerin de işçi olarak çalıştığı… Otto Ritter ve Helmuth Cuno adlı iki Alman mimarın projesi olan Gar yapımında Alman ustalar da görev almış. Ancak en çok dikkat çekeni o dönemde 17 yaşında olan işçi Adolf’un varlığı… Ziya Nur Aksun’un  “Enver Paşa ve Sarıkamış Harekâtı” adlı kitabında yer alan bilgilere göre 1906’de İstanbul Bağdat demiryolunun başlangıç istasyonu olarak II. Abdülhamit tarafından yaptırılmasına karar verilen istasyon inşaatında işçilik yapan Adolf, diğer Alman taş usta ve işçileriyle beraber Osmanlı İstanbul’una gelmiş.

İŞÇİ HİTLER 17 YAŞINDA

Kitaba göre Hitler, dünyanın kaderini değiştirdiği askeri kişiliği ve ressamlık macerası öncesinde Türkiye’de inşaat işçiliği yapmış. 20 Nisan 1889’da Braunau am Inn’da (Yukarı Avusturya) dünyaya Hitler, bilge tarihçi Ziya Nur Aksun’un “Enver Paşa ve Sarıkamış Harekatı” adlı eserine göre daha 17 yaşındayken Alman mimarların projesi Haydarpaşa Gar İnşaatında çalışmış. 1906’da temeli atılan ve 1908’de tamamlanan Haydarpaşa Gar inşaatında çalışmak için Alman işçi ve ustalarla birlikte yola çıkan Hitler İstanbul’da bir süre çalıştıktan sonra yeniden geri dönmüş.

TÜRKİYE’YE ALMAN GÖÇÜ YAŞANDI

Haydarpaşa Garı yaptırıldığı 1908 yılı itibariyle hem Hicaz hattı olarak bilinen İstanbul-Bağdat hem de İstanbul- Şam-Medine hattı seferlerinin başlangıç noktası oldu. II. Abdulhamit tarafından 1906’da temeli atılan ve III. Selim’in paşalarından Haydar Paşa’dan adını alan Gar, Alman girişimli Anadolu Bağdat adlı firma sorumluluğunda Otto Ritter ve Helmuth Cuno adlı iki Alman mimarın projesiyle hayata geçti. Projede Türk işçilerin yanısıra Alman ustalar ve işçileri de çalıştı. II. Abdulhamit döneminde yoğun imara açılan ülke sınırları, o dönemlerde, bugünün aksine Almanya’dan işçi göçü alıyordu.

HIZLI TREN GARI OLARAK YAŞAYACAK: 28 Kasım 2010’da çatısında çıkan büyük yangın, binanın gördüğü ilk felaket olmadı. Daha önce 6 Eylül 1917’de sabotaja kurban giden bina, bu yangınla büyük hasar aldı. Kapsamlı restorasyonla bugünkü halini alan bina ikinci faciayı da bir deniz kazası sonrasında yaşadı. 1979 yılında tankerin bir gemiyle çarpışması sonucu bu defa Linneman adlı Alman ustanın yaptığı kurşun vitraylar hasar gördü. “Neo-klasik Alman mimarisi”yle yapılan bina 1976’da geniş çapta onarıma alındı. 2010’daki yangında hasar gören çatı kısımlar ise 1983 yılındaki restorasyonla yapılmıştı.Çatı yangını sonrası tren seferlerinin durdurulduğu tarihi garın ne olacağına ilişkin tartışmalar devam ederken, tarihi gar AVM ya da otel projeleriyle de anıldı.Eylül 2014’te Anıtlar Kurulu’nda onaylanan restorasyon projesiyle Haydarpaşa’nın Hızlı Tren garı olarak kullanılması gündeme geldi. Projeye göre bina kültürel faaliyetlere de ev sahipliği yapacak. İhalesi ve sözleşme gereği yer teslimi yapılan projenin, Kadıköy Belediyesi tarafından verilecek ruhsatın ardından başlanması planlanıyor.

Hattın Suudi Arabistan’daki duraklarından biri olan El Muazzam İstasyonu inşaatını Osmanlı askerleri yürütüyordu. (1908) Foto: İngiliz Kraliyet Müzesi

• Haydarpaşa Hicaz, Şam demiryolu projesinin İstanbul gar istasyon merkezi olarak yapıldı. 
• Projenin bir nedeni de Medine ve Mekke kutsal şehirlerini Şam’a bağlamaktı. 
• Demiryoluyla Medine'ye tüm yol yolculuklar mümkün oldu.
• İstanbul Medine yolculuğu da kırk gün azaldı. Rusya, Orta Asya, İran ve Irak'tan gelen binlerce hacı trenle Şam üzerinde birleşiyordu. Demiryolu buradan da Mekke’ye ulaştı. 
• Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı'ya karşı Arap İsyanı (1916-1918) sırasında, demiryolu parçaları Arabistanlı Lawrence ve onun Arap müttefikleri tarafından imha edildi. 
• Ürdün demiryolu hattında, bazı bölümler bugün hala kullanımda.