Türkiye'nin ilk yerli ve milli motoru PD170 seri üretimden çıktı

Türkiye'nin ilk yerli ve milli motoru PD170 seri üretimden çıktı
TEI tarafından üretilen PD170 motorunun seri üretim ilk partisinin teslim töreni, 15 Ocak’ta, Eskişehir’de gerçekleştirildi. Sözleşme kapsamında, toplamda 40 adet üretilecek olan TEI-PD170 motorunun 13 tanesi, Eskişehir'deki Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ'ye (TUSAŞ) teslim edildi. Böylece Türkiye ilk yerli ve milli motoruna kavuşmuş oldu. Teslim edilen 13 motorun bir bölümü AKINCI tarafından kullanılacak. 

PD170 milli yerli motor

PD-170 bu milli ve yerli motor çabaların somut hale geldiği son şekli oldu. PD170 özellikle ATAK İHA-SİHA'ların tercihi olacak. 

TEI’de pistonlu İHA motorları ile ilgili çalışmalar, 2009 yılında ANKA insansız hava aracının ihtiyaç duyduğu motorun yurt dışı tedariğinde ortaya çıkan risklerin ardından başladı. Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM), yurt dışından tedarik edilen ve 155 hp gücünde olan turbodizel genel havacılık motoru üzerinde, ANKA’nın ihtiyaçları doğrultusunda kapsamlı modifikasyonlar yapılmasını amaçlayan proje için TEI’yi görevlendirdi. TEI, daha önce pistonlu motorlar ile ilgili bir çalışması ve tecrübesi olmamasına karşın, millî bir ihtiyacın karşılanmasını amaçlayan bu projeyi, kendi öz kaynaklarını da dahil ederek Mart 2010’da başlattı. TÜBİTAK desteğiyle yürütülen projede, 18 ay gibi kısa bir sürede ilk fonksiyonel prototipin ortaya çıkması amaçlandı ve başarıya ulaşıldı. ANKA’nın ihtiyaç duyduğu yüksek irtifa gücü, yüksek elektrik gücü üretimi, itici dişli kutusu geliştirildi ve entegrasyonu sağlandı. Bu proje, ANKA’nın tedarik risklerini minimize ederek, TEI’de pistonlu motorlar konusunda uzmanlaşan bir ekibin ve altyapının oluşmasına imkân sağladı.

Oluşan bu kabiliyetler çerçevesinde TEI ve SSM, ANKA ve benzer sınıftaki İHA ihtiyaçlarına çözüm olacak özgün bir turbodizel motorun geliştirilmesi konusunda bir proje başlatılmasına yönelik görüşmelere, 2012 yılı başında başladı ve 27 Aralık 2012 tarihinde, SSM ile TEI arasında Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi imzalandı. Projenin ilk safhası olan Sistem İsterleri Tanımlama Safhası sürecinde, motorun temel parametreleri olan motor gücü, ağırlığı ve yakıt tüketimi üzerinde SSM, TEI ve TUSAŞ arasında gerçekleşen müzakereler sonunda motorun gücünün 155 hp’den 165 hp’ye çıkarılmasına karar verildi. TEI kendisine 170 hp’yi hedef seçti ve, ANKA’nın gelecekteki ihtiyaçlarını da gözeterek motor mimarisini 210 hp gücü destekleyebilecek biçimde şekillendirme kararını aldı. Sistem isterleri üzerinde mutabakatın sağlanmasıyla hızlanan tasarım çalışmaları sürecinde TEI, öncelikle uçuşa elverişlilik sertifikasına sahip bir motorun geliştirilmesi için gerekli disiplin yapılarının ve organizasyonun oluşturulmasına odaklandı. Bu proje öncesinde, ufak boyutlu gaz türbinli motorlar ve TP400 turboprop motorunun bazı yapısal alt modüllerinin geliştirildiği tasarım projelerini de yürüten TEI’yi Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Projesi’nin (OİMGP) başlarında en çok zorlayan konu, bu projeler kapsamında daha önce ihtiyaç duymadığı ve geliştirme imkânı bulamadığı bazı mühendislik disiplinlerinin eksikliği oldu. 

2017 yılı itibarıyla OİMGP dahil tüm pistonlu İHA motoru projelerinde yaklaşık 80 kişiden oluşan mühendislik ekibi çalışmaktadır.

TEI’nin uçuşa elverişli ürün geliştirme yetkinliğinin geliştirilmesi ardından 2019 yılı içinde sertijifkasyon ve yetkinlik sürecinin tamamı başarıyla  tamamlanarak Tasarım Organizasyonu Yeterlilik Onayı (TOYO) aldı. 

Elbette bu öyle kolay olmadı.

Tüm bu test süreçleri, TEI’nin önemli oranda kendi öz kaynaklarını kullanarak geliştirdiği 5’i pervaneli olmak üzere toplam 9 adet motor test sistemi kurmasıyla mümkün oldu.

Bu proje kapsamında motor test sistemleri dışında motor alt sistemlerinin testlerinin yapılabilmesi için 7 farklı test düzeneği daha TEI'de kuruldu.

Peki bu motorun üretim sürecinin ne kadarı TEI'de karşılanıyor?

Türkiye’nin en önde gelen talaşlı imalat yetkinliklerine sahip firmalarından TEI’nin gaz türbinli motor parçalarının üretimi konusunda uzmanlaşan üretim altyapısı ve bu üretimi destekleyen geniş bir yan sanayi ağı bulunuyor. Yaklaşık 1000 farklı parçadan oluşan bir turbodizel İHA motorunda, talaşlı imalat parçalarının dışında farklı üretim metotları ile üretilen parçalar bulunuyor. Sonuç olarak büyük bir ağın üretim süreci içinde yer aldığını söyleyebiliriz. 

Bu segmentte dünyada, temelde 2 motor ve bu motorlardan farklı ülkeler tarafından türetilmiş 2 motor olmak üzere toplamda 4 farklı motor bulunmaktadır. PD170 motoru birçok özelliği açısından bu motorlar içerisinde lider özelliklere sahiptir. Sahip olduğu çift kademe turboşarj sistemi ile rakiplerinin önüne çıkan PD170 motoru, yakıt tüketimi açısından da rakiplerinin tamamından daha iyi sonuçlar vermektedir. PD170 motoru bu sonuca; sahip olduğu yüksek silindir içi basınç dayanımı, yüksek yakıt basıncı, düşük sürtünme kayıpları ve çift kademe turboşarjın getirdiği termodinamik kazanımlar ile ulaşmaktadır. Motorun teknoloji seviyesini gösteren bir diğer parametre olan güç/ağırlık oranında da rakiplerinin birçoğundan daha iyi noktada olan PD170 motoru, 210 hp’lik versiyonu ile de bu konuda da lider olacak. 

TEI, 14 Kasım 2017'de ilk 5 PD170 prototipinden birini TUSAŞ'a teslim etmişti. 2019'da ise ilk uçuş testi ANKA üzerinde gerçekleştirildi.

PD170 motoru ANKA ihtiyaçları dikkate alınarak geliştirildi. Ancak, ANKA’nın ötesinde, yeni nesil İHA projelerinin yanı sıra  farklı olası platformlarda da kullanımı öngörülüyor.

Motor, sınıfının en az yatık tüketen motoru olma özelliğine sahip. Aynı zamanda çift kademeli özel turboşarj sistemi sayesindedünyada 4 bin ft şartlarında görev yapabilen ilk ve tek turbodizel İHA motoru... PD170 turbodizel motor 2.1 litre hacimle 170 beygir güç üretebiliyor. 

PD170 alt sistem, malzeme ve işçilik maliyetleri baz alındığında yaklaşık yüzde 90 yerlilik oranına sahip. 2020 sonuna kadar yüzde 100 yerli ve milli olması hedefleniyor. 

Motorun kullanımı ile birlikte yabancı müşteri ilgisinin daha da artması ve somut projelere dönüşmesi bekleniyor. Türkiye böylece İHA motoru üretmesinin yanında satışını da gerçekleştirebilecek.

Kaynak: 

https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyenin-milli-havacilik-motoru-tei-pd170in-tusasa-teslimati-gerceklestirildi/1703688 

http://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/2610101-turkiye-iha-motoru-satacak

https://www.tei.com.tr/dosyalar/kitap/1454/dosya-1454-6036.pdf